ผลการวิจัย
ข้อมูลทั่วไปของเกษตรกรทำสวนชาเมี่ยงที่ศึกษา
ข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับลักษณะส่วนบุคคลเศรษฐกิจและสังคมของผู้ให้ข้อมูลประกอบไปด้วย เพศ อายุ จำนวนสมาชิกในครัวเรือน พื้นที่ในการทำสนเมี่ยง ความสูงจากระดับน้ำทะเล ภูมิลำเนา และระยะเวลาในการทำพื้นที่เกษตร ซึ่งมีผลการศึกษาดังนี้
ผู้ให้ข้อมูลจะเป็นเพศชายมากกว่าเพศหญิง อายุ ผู้ให้ข้อมูล ส่วนใหญ่มีอายุมากกว่า 61 ปีจำนวนสมาชิกในครัวเรือนโดยคิดเป็นค่าเฉลี่ยเท่ากับ 4 คนต่อครัวเรือน
พื้นที่ทำสวนชาเมี่ยง โดยเฉลี่ยของแต่ละหมู่บ้าน ณบ้านป่าเหมี้ยง จังหวัดลำปางมีค่าเฉลี่ยมากที่สุด เท่ากับ 13.20 ไร่/ครัวเรือน รองลงคือบ้านเหล่า จังหวัดเชียงใหม่ มีพื้นที่เท่ากับ 4.60 ไร่/ครัวเรือน บ้านแม่ลัว จังหวัดแพร่ มีพื้นที่ทำสวนชาเมี่ยง 4.24 ไร่/ครัวเรือน และมีพื้นที่น้อยที่สุด เท่ากับ 2.2 ไร่/ครัวเรือน ที่บ้านศรีนาป่าน จังหวัดน่าน ความสูงจากระดับน้ำทะเลเฉลี่ยปานกลางของสวนเมี่ยงมีค่าเฉลี่ย ระหว่าง 819-1,028 เมตร และบ้านศรีนาป่าน จังหวัดน่านมีความสูง 379 เมตร ผู้ให้ข้อมูลส่วนใหญ่จะมีภูมิลำเนาในหมู่บ้านที่ทำสวนเมี่ยง ระยะเวลาในการทำสวนเมี่ยง ทำมาตั้งแต่รุ่นบรรพบุรุษหลายชั่วอายุคนมีระยะเวลาในการทำมากกว่า 50 ปี ขึ้นไป (ตารางที่ 2)
ตารางที่ 2 ข้อมูลทั่วไปของเกษตรกรทำสวนชาเมี่ยงที่ศึกษา
ต้นทุนและรายได้ของสวนชาเมี่ยง
รายจ่ายส่วนใหญ่จะเป็นค่าแรงงานโดยเฉลี่ยในการทำสวนเมี่ยงมีค่าใช้จ่ายเท่ากับ 4,950 บาท บ้านป่าเหมี้ยง จังหวัดลำปาง มีค่ามากที่สุดเท่ากับ 9,400 บาท/ปี รองลงมาที่บ้านแม่ลัว จังหวัดแพร่ และบ้านเหล่า จังหวัดเชียงใหม่ เท่ากับ 4,600 และ 3,800 บาท/ปี ขณะที่บ้านศรีนาป่าน จังหวัดน่าน มีค่าใช้จ่ายน้อยที่สุดเท่ากับ 2,000 บาท/ปี
รายได้จากการทำสวนชาเมี่ยงมีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 25,500 บาท/ปี บ้านเหล่า จังหวัดเชียงใหม่ มีค่ามากที่สุดเท่ากับ 41,400 บาท/ปี รองลงมาที่บ้านป่าเหมี้ยง จังหวัดลำปาง และบ้านแม่ลัว จังหวัดแพร่ เท่ากับ 34,000 และ 25,600 บาท/ปี บ้านศรีนาป่าน จังหวัดน่าน มีค่ารายได้น้อยที่สุดเท่ากับ 10,000 บาท/ปี
รายรับเฉลี่ยเมื่อหักค่าใช้จ่ายจากการทำสวนชาเมี่ยง เท่ากับ 22,800 บาท/ปี บ้านเหล่า จังหวัดเชียงใหม่ มีค่ามากที่สุดเท่ากับ 37,600 บาท/ปี รองลงมาที่บ้านป่าเหมี้ยง จังหวัดลำปาง และบ้านแม่ลัว จังหวัดแพร่ เท่ากับ 24,600 และ 21,000 บาท/ปี บ้านศรีนาป่าน จังหวัดน่าน มีค่ารายได้น้อยที่สุดเท่ากับ 8,000 บาท/ปี (ตารางที่ 3)
ตารางที่ 3 ต้นทุนและรายได้ของสวนชาเมี่ยง
ความหลากหลายของชนิดพันธุ์พืชในสวนชามี่ยง
บ้านเหล่า ตำบลเมืองก๋าย อำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่
พบชนิดพรรณไม้ทั้งหมด 15 ชนิด 12 สกุล 12 วงศ์ มีความหนาแน่นเท่ากับ 1,040 ต้นต่อเฮกแตร์ และมีพื้นที่หน้าตัดเท่ากับ 5.71 ตารางเมตรต่อเฮกแตร์ ตามลำดับ ความหลากหลายของพรรณไม้ตามดัชนีของ Shannon-Weiner เท่ากับ 1.24 ไม้ที่มีค่าความหนาแน่นสัมพัทธ์ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง กาแฟ ทะโล้ ลิ้นจี่ และโมกมัน มีค่าเท่ากับ 72.26, 6.45, 3.87, 3.23 และ2.58 ไม้ที่มีค่าความเด่นสัมพัทธ์ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง ยางปาย ทะโล้ โมกมัน และมะกอม มีค่าเท่ากับ 48.54, 40.71, 5.20, 1.90 และ1.72 ตามลำดับ มีพันธุ์ไม้เด่นที่พิจารณาจาก ค่าดัชนีความสำคัญ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง ยางปาย ทะโล้ ลิ้นจี่ และโมกมัน มีค่าดัชนีความสำคัญเท่ากับ 158.30, 47, 19.07, 16.66 และ11.98 เปอร์เซ็นต์ ตามลำดับ (ตารางที่ 4)
พบว่าในพื้นที่บ้านเหล่าที่ทำสวนชาเมี่ยงเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงที่จะปลูกพืชชนิดอื่นขึ้นมาแทนชาเมี่ยง เช่น มีไม้ผล มีกาแฟ เข้ามาในแปลงโดยมีการมาปลูกแซมในพื้นที่สวนชาเมี่ยง และกันพื้นที่ไว้ปลูกไม้ผล เช่น การถางป่าเพื่อที่จะปลูกส้ม การตัดไม้ใหญ่บางส่วนออกเพื่อที่จะได้ปลูกกาแฟ เป็นการทำลายระบบนิเวศเดิม หรือเป็นการตัดไม้ทำลายป่าเพิ่มขึ้น ทำลายป่าต้นน้ำที่นำมาอุปโภค บริโภค
ตารางที่ 4 ค่าความหนาแน่น (D; ต้น/เฮกแตร์) ความเด่น (Do; ตรม/เฮกแตร์) ความถี่ (F; %) ความหนาแน่นสัมพัทธ์ (RD; %) ความเด่นสัมพัทธ์ (RDo; %) ความถี่สัมพัทธ์ (RF; %) และ ดัชนีความสำคัญ (IVI; %) ในพื้นที่สวนชาเมี่ยง บ้านเหล่า ตำบลเมืองก๋าย อำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่
บ้านป่าเหมี้ยง ตำบลแจ้ซ้อน อำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง
พบชนิดพรรณไม้ทั้งหมด 22 ชนิด 22 สกุล 16 วงศ์ มีความหนาแน่นเท่ากับ 2,620 ต้นต่อเฮกแตร์ และมีพื้นที่หน้าตัดเท่ากับ 6.98 ตารางเมตรต่อเฮกแตร์ ตามลำดับ ความหลากหลายของพรรณไม้ตามดัชนีของ Shannon-Weiner เท่ากับ 1.21 ไม้ที่มีค่าความหนาแน่นสัมพัทธ์ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง กาแฟ กฤษณา ทะโล้ หว้าเขา มีค่าเท่ากับ 52.93,36.39,3.56,0.76 และ 0.76 ตามลำดับ ไม้ที่มีค่าความเด่นสัมพัทธ์ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง ทะโล้ กฤษณา กาแฟ และขนุน มีค่าเท่ากับ 55.07,23.66,4.38,3.96 และ3.51 ตามลำดับ มีพันธุ์ไม้เด่นที่พิจารณาจาก ค่าดัชนีความสำคัญ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง กาแฟ ทะโล้ กฤษณา และขนุน มีค่าดัชนีความสำคัญเท่ากับ 134.31,59.64,27.93,20.22 และ 6.89 เปอร์เซ็นต์ ตามลำดับ (ตารางที่ 5) ชนิดไม้ที่พบส่วนใหญ่เป็นต้นชาเมี่ยงเป็นอันดับแรกชนิดไม้เด่นในพื้นที่และรองลงมาจะเป็นกาแฟและไม้ชนิดอื่นตามลำดับ ดังนั้นจะชี้ให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงชาวสวนเมี่ยงที่จะเริ่มนำกาแฟมาปลูกแทนชาเมี่ยงและถ้ามีการปลูกกาแฟมาขึ้นก็จะเริ่มมีการตัดสางไม้ใหญ่
ตารางที่ 5 ค่าความหนาแน่น (D; ต้น/เฮกแตร์) ความเด่น (Do; ตรม/เฮกแตร์) ความถี่ (F; %) ความหนาแน่นสัมพัทธ์ (RD; %) ความเด่นสัมพัทธ์ (RDo; %) ความถี่สัมพัทธ์ (RF; %) และ ดัชนีความสำคัญ (IVI; %) ในพื้นที่สวนชาเมี่ยง บ้านป่าเหมี้ยง ตำบลแจ้ซ้อน อำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง
บ้านแม่ลัว ตำบลป่าแดง อำเภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่
พบชนิดไม้ทั้งหมด 18 ชนิด 18 สกุล 14 วงศ์ พบว่ามีความหนาแน่นเท่ากับ 2,200 ต้นต่อแฮกแตร์ และมีพื้นที่หน้าตัดเท่ากับ 4.07 ตารางเมตรต่อแฮกแตร์ ตามลำดับ ความหลากหลายของพรรณไม้ตามดัชนีของ Shannon-Weiner เท่ากับ 0.65 ไม้ที่มีค่าความหนาแน่นสัมพัทธ์ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง สัก กฤษณา มะข้ามป้อม และเงาะ มีค่าเท่ากับ 87.27,5.67,0.91,0.91 และ 0.91 ตามลำดับ ไม้ที่มีค่าความเด่นสัมพัทธ์ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง หว้าสัก ติ้วแต้ว และกฤษณา มีค่าเท่ากับ 87.86,4.51,2.91,1.12 และ0.99 ตามลำดับ มีพันธ์ไม้เด่นที่พิจารณาจาก ค่าดัชนีความสำคัญ 5 ชนิดแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง สัก หว้า กฤษณา และมะขามป้อม มีค่าดัชนีความสำคัญเท่ากับ 210.02,29.60,7.14,6.55 และ5.74 เปอร์เซ็นต์ ตามลำดับ ดังตารางที่ 6
ตารางที่ 6 ค่าความหนาแน่น (D; ต้น/เฮกแตร์) ความเด่น (Do; ตรม/เฮกแตร์) ความถี่ (F; %) ความหนาแน่นสัมพัทธ์ (RD; %) ความเด่นสัมพัทธ์ (RDo; %) ความถี่สัมพัทธ์ (RF; %) และ ดัชนีความสำคัญ (IVI; %) ของชนิดไม้ในระดับไม้ต้น ที่สำรวจพบในพื้นที่สวนชาเมี่ยง บ้านแม่ลัว ตำบลป่าแดง อำเภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่
บ้านศรีนาป่าน ตำบลเรือง อำเภอเมือง จังหวัดน่าน
พบชนิดไม้ทั้งหมดเท่ากับ 14 ชนิด 14 สกุล 11 วงศ์ พบว่ามีความหนาแน่นเท่ากับ 4,473 ต้นต่อแฮกแตร์ และมีพื้นที่หน้าตัดเท่ากับ 11.13 ตารางเมตรต่อแฮกแตร์ ตามลำดับ ความหลากหลายของพรรณไม้ตามดัชนีของ Shannon-Weiner เท่ากับ 0.16 พันธุ์ไม้ที่มีมีความหนาแน่นสัมพัทธ์สูงสุด 5 อันดับแรกคือ ชาเมี่ยง ยมหิน เงาะ กะบก และ มะค่าโมง มีค่าความหนาแน่นสัมพัทธ์เท่ากับ 97.76, 0.30, 0.30, 0.15 และ 0.15 เปอร์เซ็นต์ ตามลำดับ ความเด่นสัมพัทธ์สูงสุด 5 อันดับแรกคือ ชาเมี่ยง ยมหิน กะบก มะค่าโมง และกระท้อน มีค่าความเด่นสัมพัทธ์เท่ากับ 78.32,11.75,3.98,2.86 และ 1.52 เปอร์เซ็นต์ ตามลำดับ มีพันธ์ไม้เด่นที่พิจารณาจาก ค่าดัชนีความสำคัญ 5 อันดับแรก ได้แก่ ชาเมี่ยง ยมหิน กะบก เงาะ และ มะค่าโมง มีค่าดัชนีความสำคัญเท่ากับ 226.08,18.53,7.46,6.98 และ 6.34 ตามลำดับ (ตารางที่ 7)
ตารางที่ 7 ค่าความหนาแน่น (D; ต้น/เฮกแตร์) ความเด่น (Do; ตรม/เฮกแตร์) ความถี่ (F; %) ความหนาแน่นสัมพัทธ์ (RD; %) ความเด่นสัมพัทธ์ (RDo; %) ความถี่สัมพัทธ์ (RF; %) และ ดัชนีความสำคัญ (IVI; %) ของชนิดไม้ในระดับไม้ต้น ที่สำรวจพบในพื้นที่สวนชาเมี่ยง บ้านศรีนาป่าน ตำบลเรือง อำเภอเมือง จังหวัดน่าน
